کارکرد اثر هاوتورن یا توجه
روان شناسان سال هاست متوجه شده اند، افراد بسیاری صرفاً به خاطر توجه خاصی که به آنها می شود می توانند رفتارهایی چون بازدهی شغلی خود را بهتر کنند. در مطالعات کلاسیک هاوتورن (روتیلزبرگر و دیکسون،1939) درباره اثر نورپردازی بهتر بر تولید کارخانه، معلوم شد کارگران صرفا به خاطر شرکت در تحقیق و توجه خاصی که به آنها معطوف شده بود، بازدهی خود را بیشتر کردند. اثر “هاوتورن”، اصطلاحي معروف براي اشاره به این که:
“اگر افراد بدانند تحت نظارت مستقيم و توجه شخصي ديگر قرار دارند، عملكرد بهتري را از خود نشان می دهند.” در اين مطالعه تلاش شد با تغيير سطح نور محيط و كم يا زياد كردن آن افزايش عملكرد و كارايي كاركنان مورد بررسي قرار گيرد.
اساس تحقیقات بر این موضوع استوار بود که: آیا با تغییر سطح نور و با کم و زیاد کردن آن تغییری در عملکرد و بهره‌وری کارکنان ایجاد می‌شود؟ نکته جالب و غافلگیر کننده این بود که در ایام پژوهش، ارتقاء كيفيت عملكرد كاركنان به ثبت رسيد اما درست پس از توقف تحقيقات، اين تاثير افزايشي نيز از بين رفت. دليل آن نيز كاملا مشخص است، همانطور كه اشاره شد اثر هاثورن وابسته به نظارت مستقيم از جانب فردي ديگر است. با حذف نظارت، تلاش شخص براي “بهبود رفتار مورد بررسي” نيز به تدريج كاهش يافته و در نهايت به اتمام مي رسد. محققان همچنين دريافتند كه تقريبا هر تغييري در شرايط از پيش تعيين شده مطالعه، منتج به افزايش بازده كاركنان مي شود.
براي نمونه كاهش سطح روشنايي در حد شمع و يا افزايش حداكثري آن، هر دو منتج به بهبود كارايي پرسنل شدند. چون در هر دو مورد، کارکنان احساس می کردند که تحت نظارت هستند. معمولا فرض می شود که این گونه بهبودی به علت بالا رفتن روحیه و عزت نفس است که افراد آن را در اثر توجه دیگران به آنها احساس می کنند پدیده ای که به اثر هاوتورن معروف شده است. از آن جايي كه نتايج به دست آمده دانشمندان را حيرت زده كرده بود، آنها تنها يك توضيح منطقي براي تفسير اين حالت در اختيار داشتند: “عملكرد انسان وابسته به توجهي است كه از جانب ديگران مانند خانواده، همسر، دوستان، همكاران و يا رئيس خود دريافت مي كند”. از اين رو لندزبرگ اثر هاثورن را به صورت زير تعريف مي كند:
“بهبود كوتاه مدت عملكرد تحت تاثير نظارت ديگري”.
اثر هاوتورن الگویی برای آزمایش و مطالعه
در سال 2009 پژوهشي توسط جمعي از محققان دانشگاه شيكاگو صورت گرفت كه داده هاي اوليه حاصل از مطالعات پديده هاوتورن را با دقت بيشتري آناليز کرد. در این مطالعه نیز نتایج مشابهی حاصل شد:
عملكرد فرد تحت تاثير افزايش توجه از جانب كسي كه دوستش دارد و يا به هر نحوي در زندگي وي داراي اهميت است، به گونه اي مقطعي ارتقا يافته و به مرور زمان نيز شدت خود را از دست مي دهد. مطالعه اي ديگر كه توسط گروه تيلور و فرانسيس به چاپ رسيده، تفاوت هاي فردي كه غالبا ژنتيكي هستند را عامل اساسي تقابل با اثر هاثورن به شمار آورده است. بدين معنا كه افزايش بهره وري، توليد كنندگي يا حتي تغيير يك عادت رفتاري نامطلوب در صورت فشار نظارتي ديگران وابسته به اختلافات شخصيتي است و نمي توان درباره همه افراد انتظار داشت كه اثر هاثورن نتيجه اي ثابت داشته باشد ولی در مجموع، این اثر کار می کند.
جنبه های کاربردی اثر هاوتورن
همان طور كه گفته شد، پديده هاوتورن تاثيري موقتي و كوتاه مدت دارد. به همين دليل نمي توان از آن براي برنامه ريزي هاي بلند مدت چه به صورت فردي و چه توسط مديران كسب و كارهاي مختلف استفاده كرد. سه مورد از مهم ترين مزاياي شخصي، درماني و كاري اين اثر به صورت زير عنوان شده اند:
شخصی و اجتماعی
اثر هاوتورن وابسته به حضور ناظر يا دريافت توجه از منبعي خارجي است. با این حال انسان مي تواند آن را شخصي سازي كرده و از مزاياي عنوان شده بهره ببرد. براي انجام اين كار بايد خود را به عنوان ناظر هر كاري كه در دست اجرا داريد، پنداشته و خودتان را تبديل به منبع توجه خارجي كنيد. تمرين اين حالت مي تواند روز به روز فرد را به سمت اهدافش نزديك تر كند. نوشتن گزارش پیشرفت کار و مراجعه به آن می تواند در این باره کمک کند. اثر هاوتورن حتي بر كوچك ترين رفتارهاي شخصي و به خصوص امر تصميم گيري/ انتخاب نيز تاثير دارد. براي مثال تصور كنيد كه با يكي از دوستان خود به فروشگاه رفته ايد و ضمن آن كه دوست تان منتظر است، در حال تصميم گيري براي خريدن و يا نخريدن محصولي خاص هستيد.
در واقع همراه شما تنها با نگاه خود به عنوان يك ناظر، قادر به دخل و تصرف در روند انتخاب تان خواهد بود! اين شيوه اثرگذاري كه تحت عنوان اثر هاوتورن شناخته مي شود، كمترين نيازي به مشاركت فعال فرد مقابل ندارد و فقط حضور فيزيكي او براي تغيير رفتاري و عملكردي شما كافي خواهد بود.
از اين رو مي توان گفت كه جالب ترين پيامد اثر هاوتورن، قابليت آن در القاي رفتارهاي فردي- اجتماعي مثبت است. اگر بخواهيم از اين اثر حداكثر بهره وري را داشته باشيم، بايد با افرادي معاشرت كنيم كه توانايي توسعه رفتارهاي مثبت و دلخواه را در شخصيت ما داشته باشند. همين موضوع در مورد مسائل كاري هم صدق مي كند. براي نمونه اگر قصد داريد در محيط كار خود خلاقيت بيشتري به خرج دهيد، بايد با افرادي معاشرت كنيد كه با اهداف شما هم جهت هستند. آنهايي كه دقيقه ها را مي شمارند تا زمان زودتر بگذرد و به خانه بازگردند،
مشخصا بر اساس اثر هاثورن كمك زيادي به شما در اين زمينه نخواهند كرد.
آموزش و پرورش
يكي ديگر از كاربردهاي اثر هاثورن به بحث آموزش و به ويژه محيط هايي همچون مدارس مربوط مي شود. نظارت مستقیم معلمان بر عملکرد دانش آموزان به گونه ای که بچه ها احساس کنند به آنها توجه می شود، می تواند به پیشرفت آنها منجر شود. در زمینه تربیت کودکان نیز هر اندازه با آنها همراهی بیشتری داشته باشید و زمان بگذارید، آنها به خاطر حضور شما احتمالاً رفتارهای بهتری را در خود نهادینه خواهند کرد. اثر هاوتورن مي تواند به جنبشي براي “زندگي بهتر” منتهي شود. براي مثال امروزه بيش از گذشته استفاده از كيسه هاي خريد چندبار مصرف مرسوم شده است. آيا اين موضوع به خاطر احساس نظارتي است كه از جانب ديگران به ما القا می شود؟ شايد تا حدودي همين طور باشد اما اين اثر مي تواند عادات رفتاري مطلوب را به مرور زمان در شخصيت انسان نهادينه سازد. تنها كافي است كه “خودمان” را به عنوان بهترين و سختگيرترين ناظر ممكن بپذيريم.
کسب و کار
مشخص است که كار و کسب ها با استفاده از اثر هاثورن مي توانند به مديريت نيروي انساني و افزايش بازده كاري در كوتاه مدت اقدام كنند.
روان درمانی
اثر هاوتورن علاوه بر بحث روانشناسي، قابليت ورود به علوم مهمي همچون روان درماني را نيز دارد. بر اساس مطالعه اي كه از طريق پاب مد قابل دسترسي است، ديده شده كه متخصصين روانشناسي و روانپزشكي با تكيه بر اين اثر، موفق به درمان بيماري هاي اضطرابي مختلف از جمله ترس از سخنراني در جمع شده اند. اخيرا مطالعه اي در گردهمايي سالانه كالج روماتولوژي آمريكا ارائه داده شد كه در آن 264 بيمار مبتلا به آرتريت روماتوئيد از نظر سطح تاثيرگذاري اثر هاثورن مورد بررسي قرار گرفتند. نتایج به دست آمده از اين كارآزمايي باليني به طور كامل در تاييد اثر هاوتورن بوده است. بهبود سلامت عمومي بيماران طي مطالعه 41.3 درصد و پس از پايان يافتن آن تنها 16.5 درصد گزارش شد. همين درصدها در مورد بهبود درد و خستگي به ترتيب (51.7 درصد طي مطالعه و 39.7 درصد پس از آن) و (45.6 درصد طي مطالعه و 24.6 درصد پس از آن) بود. هاوتورن در حيطه آموزش پرسنل نيز به شدت نتيجه بخش است. به بيان بسيار ساده، اثر هاثورن باعث مي شود عملكرد هر فردي از پزشك گرفته تا پرستار و بيمار با علم به نظارت از جانب شخصي ديگر، دستخوش بهبود و تقويت شود. براي مثال ديده شده كه اعضاي كادر درمان حين نظارت فرد ثانوي و به ويژه مقام بالاتر، به گونه قابل توجهي دقيق تر مي شوند. از جمله موارد گزارش شده مي توان به اجراي بهتر دستور العمل هاي مختلف مانند پروتكل شست و شوي دست ها، اختصاص زمان بيشتر به معاينه مريض صحبت با وي و همچنين تزريقات مطمئن تر اشاره كرد. همين نظارت مي تواند آمار عفونت هاي بيمارستاني را تا اندازه زيادي كاهش دهد زيرا كاركنان مي دانند كه شخصي ديگر در حال بررسي مدوام آنها است. بر اساس مطالعه اي كه توسط هفته نامه مشهور پزشكي بي ام جي به چاپ رسيده است، اثر هاثورن منحصرا در مورد مربوط به پيروي از پروتكل هاي شست و شوي دست، توانست همكاري كادر درمان را تا 30 درصد افزايش دهد. برای بهره وری از این روش در سازمان خود میتوانید با بهترین مرکز مشاوره رشت در تماس باشید، آنها شما را در این راستا راهنمایی می کنند.
طبق پژوهشي از پاب مد، اين تاثير در بخش هاي ديگري همچون ايمني تزريقات، پاكسازي محيط و مراقبت از بيماران نيز گزارش شد. دكترPeter Pronovost از بيمارستان جانز هاپكينز توضيح مي دهد كه معرفی اثر هاثورن به دستاورهاي متعددي منتج شده است. به عقيده وي مي توان بحث نظارت را از طريق طراحي يك برنامه موبايلي خاص نيز دنبال كرد تا هم به بيماران كمك كند و هم خطاهاي پزشكي را تا جاي امكان كاهش دهد. یکی از وجوه اشتراک تمام درمان های روانی – اجتماعی این است که درمانگر به درمانجو توجه خاصی نشان می دهد؛ در نتیجه، فرض شده که توجه یکی از عوامل مشترکی است که بر نتایج درمان اثر می گذارد. هر کسی که تحت درمان قرار گرفته است می تواند خشنودی حاصل از توجه تقسیم نشده یک ساعته متخصص بالینی کاردان را درک کند. این توجه خاص در حقیقت می تواند بر روند درمان تاثیر بگذارد از جمله موارد نادری که بیماران به این علت بهبود نمی یابند که نمی خواهند چنین توجه خاصی را بپذیرند. پژوهشگران بارها معلوم کرده اند که توجه، صرف نظر از اینکه فرایندهای درمان دیگری را به دنبال داشته باشد یا نه، واقعا موجب بهبودی می شود. برای مثال، پُل (1967)، دریافت که نشانه های 50درصد افرادی که فوبی سخنرانی داشتند بعد از درمان با دارونمای توجه که هدف از آن کنترل کردن متغیرهای غیراختصاصی مثل توجه بود، به طور قابل ملاحظه ای بهبود یافتند. یافته جالب دیگر او این بود که گروهی که توجه مشابهی را همراه با درمان بینش گرا دریافت کرده بودند، بیشتر از گروهی که فقط دارونمای توجه دریافت کرده بودند، بهبود نیافتند، در حالی که گروهی که علاوه بر توجه، حساسیت زدایی را دریافت کرده بودند خیلی بیشتر بهبود یافتند.
با اینکه آزمایش پُل، از نظر بی طرفی مشکلاتی داشت، ولی مطالعه او حاکی است که توجه می تواند عامل مشترک قدرتمندی در درمان باشد. برای اینکه بتوانیم نتیجه بگیریم که روان درمانی به خصوصی از دارونما یا پلاسیبوی توجه موثرتر است، ضرورت دارد که پژوهش کنترل هایی را برای تاثیرات توجه داشته باشد. کافی نیست که نشان دهیم درمان خاصی از بی درمانی بهتر است، زیرا شاید بهبود حاصل از آن درمان خاص، ممکن است کلا در اثر توجهی باشد که به بیماران معطوف شده است. برای ارزیابی یا کنترل آثار توجه در روان درمانی، چند طرح پژوهشی وجود دارد.
رایج ترین آنها استفاده از گروه های دارونمای توجه است، مثل مطالعه پُل، که طی آن، به آزمودنی های گواه به اندازه درمانجویانی که تحت درمان قرار دارند، توجه می شد؛ اما آنها در فرایندهای که برای ایجاد تغییر ترتیب یافته بودند، مشارکت نداشتند. طرح دیگر این است که بررسی کردن تحقیقاتی که اثربخشی یک درمان را با اثربخشی درمان دیگر مقایسه کنیم، مثل مقایسه درمان روان کاوی با درمان شناختی. اگر یک رویکرد درمانی بهتر از دیگری عمل کرده باشد، می توانیم نتیجه بگیریم که این بهبودی متفاوت، فقط ناشی از توجه نیست، زیرا درمانی که کمتر موثر بوده تاثیر توجه را نیز در برداشته و بنابراین، آن را کنترل کرده است. با این حال، حتی اگر درمانی که کمتر موثر بوده بیشتر از بی درمانی موجب بهبودی شده باشد، نمی توانیم نتیجه بگیریم که چیزی جز اثر دارونما بوده است. سرانجام اینکه، در این گونه تحقیقات مقایسه ای، چنانچه هر دو درمان به بهبودی قابل ملاحظه ای انجامیده باشند، ولی هیچ کدام بهتر از دیگری عمل نکرده باشد، نمی توانیم بگوییم که این درمان ها چیزی بیش از اثر هاوتورن هستند، مگر اینکه گروه گواه دارونمای توجه نیز در تحقیق منظور شده باشد. پس برای اینکه تحقیقات، ارزیابی کنترل شده ای از کارآیی روان درمانی محسوب شوند، باید اثر هاوتورن و عوامل مربوط دیگر را کنترل کرده باشند.
